Alberti, Leone Battista De re aedificatoria 1485 | ||||||
|
stitate numero atque crassitudine et robore frequentes firmi
coæquales nusquam scabri nusquam iuncturis interrupti inter ca
rinam atque uadum medium quippiam esse oportet: quo
id iter lubricum reddatur.
Lubricant sapone aut sepo aut
amurca / aut madente fortassis lotura cretæ.
Est et aliud lu
bricandi genus quod fit chilindris in transuersum substitutis.
Hic
si erunt numero complures / difficile ad lineas equi distan
tes atque distinatiores pro itinere agendo directos coapta
buntur: quod omnino necesse est fieri ne perturbent atque
subradant: pondusque in alteram partem uehant: sed una
conspiratione in officio subsequantur.
Si erunt numero pau
ciores: illic quidem aut sub pondere deficientes fatiscent:
ac resoluti remorabuntur: aut qua una linea substratam ua
di superficiem: qua ue altera item una linea super impositam
ponderis carinam attingunt quasi acie penetrando infigen
tur / atque hærebunt chilindri corpus coæqualibus circulis
compluribus altero alteris congestis.
Constat et circulum
apud mathemathicos asseritur rectam non posse lineam
puncto plus uno attingere.
Hinc nos chilindri aciem appel
lamus lineam / quam unicam pondus ex chylindro premat.
Istis prouidebitur materie densitate / et linearum notatione
ad normam atque directione.
Sed quom præter hæc etiam
sunt quæ usu comprobentur.
Rotæ / trocleæ / coclea / atque
uectes: de his accuratius tractandum est.
Sunt enim rotæ
uolgulis multa ex parte similes.
Semper enim unicum in
punctum premunt ex perpendiculari.
Sed hoc interest quod rotu
li expeditiores sunt: rotæ axium interfrictione tardantur.
Rotæ partes sunt tris: ambiens extremus amplissimus lim
bus circuli: medius axis: et circulus is in quo axis induca
tur quasi in armilla.
Id alii fortassis polum appellarent /
nos quod in aliis machinis stet / in aliis uero moueat: si ita
licet: axe clam nuncupabimus.
Rota si axe uoluetur cras
so: durius prolabetur: si tenui / pondera non tolerabit.
Rotarum extremus ambitus si breuis: quod de rotulis di